Historia miasta

Najstarszą częścią współczesnego Bełchatowa są Grocholice –  od 1977 roku w granicach administracyjnych miasta. Ich istnienie źródła pisane notują już w XII  wieku. Od najdawniejszych czasów należały one do rozległych dóbr arcybiskupa gnieźnieńskiego. W 1420 roku Grocholice otrzymały prawo magdeburskie, a w 65 lat później zostały podniesione do godności miasta, na mocy przywileju wydanego przez Kazimierza Jagiellończyka. Prawa miejskie utraciły w roku 1870.

Początki historii osady Bełchatów sięgają XIV wieku. Wówczas, jak podają źródła, tereny na których powstało dzisiejsze miasto z częścią ziemi wieluńskiej i sieradzkiej otrzymał założyciel i pierwszy właściciel osady Bełchat herbu Topór.  W wyniku dziedziczenia, w XVI wieku właścicielami miasta została rodzina Kowalewskich herbu Prus III. W pierwszym ćwierćwieczu XVIII wieku dobra bełchatowskie przeszły w posiadanie Rychłowskich herbu Nałęcz. Osada rozwijała się dzięki dogodnemu położeniu, krzyżującym się traktom z Piotrkowa do Wielunia i z Łasku do Kamieńska. Ówczesni gospodarze Bełchatowa podjęli starania w kierunku podniesienia go do rangi miasta. Zwieńczone zostały one przywilejem uzyskanym od króla Augusta III Sasa w I połowie XVIII wieku.

Dziewiętnastowieczna historia Bełchatowa związana jest z rodziną Kaczkowskich herbu Świnka. Na początku XIX wieku dzierżawca Bełchatowa –  Józef Kaczkowski założył pierwszą manufakturę włókienniczą. Od tego momentu miasto powoli traciło charakter rzemieślniczo – rolniczy, stając się ośrodkiem włókiennictwa na tyle ważnym, iż Bełchatów znalazł się  w rzędzie “miast fabrycznych” Królestwa Polskiego. Dzięki staraniom Kaczkowskich wzniesiono kościół ewangelicki, utworzono szkołę elementarną, zorganizowano pocztę, aptekę, utworzono szosę Piotrków – Wieluń przez Bełchatów,  jak również podjęto starania o nadanie miastu herbu. Herb, ustalony na podstawie XVIII-wiecznej pieczęci miejskiej, przedstawiający Adama i Ewę przy drzewie oplecionym przez węża, znalazł się w tzw. Albumie Heroldii z 1847 roku.

W 1870 roku, po upadku powstania styczniowego, Bełchatów przestał być miastem. Kaczkowscy stracili rodzinny majątek – dwór w centrum miasta. Pod koniec XIX wieku kupiła go, od kolejnego niemieckiego właściciela,  rodzina Hellwigów. W dawnej siedzibie Rychłowskich i Kaczkowskich mieszkali oni przez trzy pokolenia. Przez ten czas w znacznym stopniu przyczynili się do rozwoju gospodarczego i kulturalnego Bełchatowa. Odegrali ważną rolę w staraniach o odzyskanie praw miejskich.

Osada ponownie stała się miastem w 1925 roku. Czasy względnego spokoju zostały przerwane przez I i II wojnę światową. Na przełomie 1914 i 1915 roku w pobliżu Bełchatowa kilkakrotnie przechodził front. W sierpniu po krótkich walkach w okolicach Borowej Góry zjawili się w mieście Niemcy. Jednak już jesienią tego roku kontrofensywa Rosjan zmusiła Niemców do wycofania się. Od 4 do 6 XII toczono walki pod Borową Górą. Rezultatem ofensywy wojsk niemieckich było wycofanie się Rosjan. Wojska rosyjskie nie zdołały do końca wojny uzyskać utraconych obszarów. Dzięki porozumieniu niemiecko – austriackiemu podzielono gubernię piotrkowską. Austriacy objęli władzę w południowej części jej części ze stolicą w Lublinie, Niemcom zaś przypadła północna część ze stolicą w Warszawie.

Do końca wojny Bełchatów pozostawał pod okupacją austriacką. W okresie międzywojennym uruchomiono w mieście kilka nowych fabryk, elektrownię dla potrzeb miasta, założono także bank, sąd, bibliotekę publiczną. Działały partie polityczne oraz organizacje o charakterze kulturalnym i sportowym. Bełchatów był wówczas miastem wielonarodowościowym. Obok siebie żyli i pracowali Polacy, Żydzi i Niemcy.

Podczas  II wojny światowej niedaleko Bełchatowa przebiegała linia obronna Wojska Polskiego. Do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty umocnień w rejonie Lubca, Księżego Młyna i Magdalenowa. Bardzo ważną rolę w tej wojnie miała odegrać ponownie Borowa Góra. Jej obrona miała powstrzymać natarcie wojsk niemieckich w kierunku Piotrkowa Trybunalskiego i Warszawy. Walki trwały od 3 września 1939 roku. Ze względu na przewagę nieprzyjaciela żołnierze II Pułku Piechoty Legionów pod dowództwem pułkownika Ludwika Czyżewskiego zmuszeni zostali do wycofania się. 6 września do Bełchatowa wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie.

Miasto włączono bezpośrednio  do Rzeszy, do tzw. “Kraju Warty”. W Bełchatowie, ogłoszonym przez Niemców “miastem żydowskim”, utworzono getto dla ludności żydowskiej, w którym znalazło się  około 5500 Żydów. Zlikwidowano je w sierpniu 1942 roku,  a ludność wywieziono do getta  w Łodzi i do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

W styczniu 1945 roku Bełchatów został wyzwolony przez oddziały I Frontu Ukraińskiego. Po przeszło pięcioletniej okupacji miasto liczyło zaledwie 3,5 tys. mieszkańców (przed II wojną światową 12 tys.). Decyzją Rady Ministrów ze stycznia 1958 roku Bełchatów awansował do rangi miasta powiatowego.

Nowy etap w historii miasta rozpoczął się w 1960 roku. Odkryto wówczas  pokłady złóż węgla brunatnego w Piaskach koło Bełchatowa. Decyzja rządu o rozpoczęciu budowy zagłębia paliwowo- energetycznego zapadła w 1973 roku. W roku 1980 wydobyto pierwszy węgiel. W Kopalni Węgla Brunatnego “Bełchatów”, w roku 1981 ruszył pierwszy blok energetyczny Elektrowni “Bełchatów”. Inwestycje, zapoczątkowane w latach siedemdziesiątych, przyciągnęły do miasta kilka tysięcy młodych, wykształconych ludzi z różnych stron Polski, którzy osiedlili się tu na stałe.

Ludzie ci, przywieźli własne tradycje i  obyczaje, tworząc tym samym nowy obraz naszego miasta.  Pomimo tego, sięgająca setki lat wstecz historia miasta, wciąż trwa w zbiorowej świadomości dzisiejszych mieszkańców Bełchatowa.